Qohum
- Azərbaycanda qohum evliliyinin çox olması səbəbindən genetik xəstəliklər geniş yayılıb. Əsasən beta talassemiya, metabolik xəstəliklər, əzələ distrofiyaları, aralıq qızdırması sıx müşahidə edilir. Eyni zamanda, nadir rast gəlinməsinə baxmayaraq, Azərbaycan populyasiyasında sıx görülən bir sıra genetik xəstəliklər də var. Xüsusilə kistik fibroz (irsi yolla keçən metabolik xəstəlik) çox yayılıb. Adətən, qohum evliliyinin geniş yayıldığı cəmiyyətlərdə, populyasiyalarda autosom-resesiv xəstəliklər olur. Bu baxımdan xəstə uşaqların doğulma riski də artır.
Qohum
- Qohum evliliyi şəxslərin ya ana, ya da ata tərəfədən ortaq genlərini paylaşmaq ehtimalının yüksək olması deməkdir. Çünki onların bəzən bir, bəzən də hər iki tərəfdən ortaq genləri ola bilər. Bəzi ailələrdə özlərindən əvvəlki nəsillərlə sıx qohum evliliyi var. Bu zaman nikaha girəcək hər iki şəxsin ortaq geni paylaşma ehtimalı artır. Bununla onlar qohum evliliyi vasitəsilə ortaq genləri süni yolla qarşılaşdırmış olurlar. Bu yolla da autosom-resesiv xəstəliklər üçün risk yaranır. Təsəvvür edin, iki daşıyıcının nikahından hər hamiləlikdə xəstə uşaq doğulma ehtimalı 25 faizdir.
Deputat Adil Əliyev Prezident Administrasiyasının şöbə müdiri Məhərrəm Əliyevin qardaşıdır. Daha çox Bakı şəhər Baş Polis İdarəsinin rəisi olduğu dövrdə tanınan Məhərrəm Əliyev keçmiş səhiyyə naziri Əli İnsanovla onun nazirlik dönəmində qohum olublar.
Azərbaycada qohum evliliyi qədim zamanlardan mövcud olub. Bunu insanlar nəsli qorumaq və kənar ailədən gəlin gətirməmək üçün edir. Lakin bunun nə kimi nəticələrə gətirib çıxaracağında xəbərsiz olurlar. Hətta bilsələr belə, risk edib qan qohumundan olan biri ilə ailə həyatı qururlar.
Bəs hansı qohumların evlənməsi bu problemlərə yol aça bilər. Alimlər də bildirir ki, eyni qandan olan əmi oğlu-əmi qızı, xala oğlu-xala qızı, bibi qızı-dayı oğlu, dayı qızı-bibi oğlu və bu kimi eyni genə malik qəbildən olan qohumluqlar bir çox genetik xəstəliklərin yaranmasına və körpənin şikəst olaraq dünyaya gəlməsinə səbəb olur.
- valideynlər və övladları, baba-nənə və nəvələri, doğma yaxud ögey qardaş-bacılar ailə münasibətləri üzrə yaxın qohum sayılır. Bu şəxslər arasında nikaha icazə verilmir. Boşanma hallarında valideynlərdən başqa yaxın qohumların da uşaqla ünsiyyət hüququ var. Yaxın qohumlar uşağın valideyni ilə bağlı valideynlik hüququndan məhrum etmə barədə iddia qaldıra bilər.
- əmək münasibətlərinə görə valideynlər, qardaş-bacı, uşaqlar, ər-arvad, qudaları, ər-arvadın qardaş-bacısı, nənə-baba yaxın qohum sayılır. Yaxın qohumun xəstələnməsi və ya ölümü halında bütün iş günü işə gəlməmə üzrlü hal sayılır, həmçinin bu hallarla əlaqədar fərdi əmək mübahisələri üzrə müddətin ötürülməsi də üzrlü səbəb hesab edilir.
- Mülki münasibətlərdə daha çox qohumlar anlayışından istifadə edilsə də, mahiyyət etibarilə yaxın qohumlar anlayışı ilə eynilik təşkil edir. Bu münasibətlərə görə qohumlar ər-arvad, valideynlər, ər-arvadın valideynləri, qardaş-bacıları, övladları, nənə-babaları hesab edilir. Hüquqi şəxsin direktorlar şurası və icra orqanının rəhbər və üzvlərinin, həmçinin struktur bölməsinin rəhbərinin qohumları aidiyyəti şəxslər hesab edilir. Həmin şəxslərlə bağlanan müqavilələr üzrə xüsusi tələblər mövcuddur.
- İnzibati xəta işləri və mülki prosessual işlər üzrə qohum və yaxın qohum anlayışlarından istifadə edilir. Yaxın qohumların dairəsinə valideynlər, övladlar, ər-arvad, nənə-babalar, qardaş-bacılar və nəvələr aid edilir. İnzibati xətalar haqqında iş üzrə icraatda zərərçəkmişin, mülki prosessual işlərdə isə tərəfin yaxın qohumu və ya vəkili nümayəndə kimi iştirak edə bilər. Şahid yaxın qohumlarına qarşı izahat verməmək hüququna malikdir. İnzibati qaydada tutulmuş şəxsin yaxın qohumlarına məlumat verilməsini tələb etmək hüququ var. Qohumları hakim, inzibati iş üzrə vəzifəli şəxs olan şəxsin işinə həmin qohumu baxa bilməz.
- cinayət hüquq münasibətlərində yaxın qohum anlayışından istifadə edilsə də, konkret dairənin müəyyən edilməməsi müşahidə olunur. Bu hüquq münasibətlərində yaxın qohumlara qarşı törədilən əməl daha ağır cəzalara səbəb olur.
- miqrasiya münasibətlərində yaxın qohum anlayışına valideynlər, qardaş-bacı, qardaş-bacının övladları, ər-arvad, baba-nənə, nəvə, övladlar, baba-nənənin atası və anası, qayınata, qayınana, baldız və qayın aid edilir. Bu münasibətlərə görə əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin viza barədə vəsatətlərinə yaxın qohumun ölümü və ya ağır xəstəliyi ilə əlaqədar məsələlərdə ən geci 2 iş günü ərzində baxılır. Yaxın qohumun ağır xəstəliyi və ya ölümü hallarında adıçəkilən şəxslərin ölkədə müvəqqəti qalma müddəti 60 günədək uzadıla bilər.
- cinayət prosessual hüquq münasibətlərinə görə isə yaxın qohumlar valideynlər, ər-arvad, qardaş-bacı, nənə-baba, övladlar və nəvələr sayılır. Bu şəxslər nümayəndə ola bilər. Cinayət işi üzrə zərərçəkmiş şəxs öldükdə yaxın qohumları onun hüquqlarını əldə edir və hüquqi varisi kimi çıxış edir. Bu münasibətlərdə də yaxın qohumlar əleyhinə ifadə verilə bilməz. Şübhəli, təqsirləndirilən şəxsin yaxın qohumuna məlumat verilməlidir.
- Seçki hüquq münasibətlərində də yaxın qohumlar ailə münasibətlərindəki kimidir. Bu münasibətlər üzrə yaxın qohumlar namizədin iştirak etdiyi seçki komissiyasının üzvü ola bilmir. Həmçinin seçici hərəkət edə bilmirsə, yaxın qohumun müraciəti ilə seçici siyahısına daxil ola bilər.
- dövlət qulluğu haqqında qanunvericiliyə görə yaxın qohumluq dairəsi göstərilmir. Buna baxmayaraq şəxs tabeliyində yaxud nəzarətində işləyəcəyi şəxslə yaxın qohumluq yaxud qudalıq münasibətində olduqda, dövlət qulluğuna qəbul edilmir.
"Adam bir ziyarətgahı göstərib deyir ki, burada 5-ci imamın bacısının qızı dəfn olunub, adamlar gəlib burada şəfa tapırlar. Digər süjetdə də göstərilən məzarlarda ya peyğəmbərin xalası nəticəsi, ya da 6-cı inamın əmisi uşağı yatır, cahil insanlar da buranı pirə çeviriblər. Adam axtarsa, heç özünün üç arxa dönəni müəyyənləşdirə bilməz, elə inamla deyir ki, sanki peyğəmbərin və imamların qohum əqrabalarının çoxu ölməyə Azərbaycana gəlib. Burdan bura Rusiyada sürgündə dünyasını dəyişmiş böyük aydınımız Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin məzarını tapa bilmirik, bunlar haçansa bura ərə gəlmiş məchul bir xanımın məzarı üstündə məqbərə tikib, imamın xalası nəvəsi kimi məzarına səcdə etməyə gedirlər. Xalqımızın əhəmiyyətli hissəsinin cahillik mazoxizmini həyat tərzinə çevirməsi bir reallıqdır, ancaq bunu ciddi informasiya kimi televiziyalar tirajlamamalıdır. Çünki təcrübə göstərir ki, bu cür elmi və mənəvi dəyəri olmayan təbliğata inananlar həmişə çox olur", - F.Mustafa qeyd edib.
İki tərəfin istəyi nəticəsində və ya ailə basqısı altında gerçəkləşən qohum evliliklərində ən çox rastlanan ölü doğum və anomaliyaların görüldüyü genetik xəstəliklərdir.
- Qanbağı olan qohumlar, toplumun böyük bir qismində görülən ortaq gen faizinin xaricində, ayrıca qohum olduqları üçün və bunun dərəcəsinə görə daha da çox ortaq genləri vardır.
Qeyd edək ki, qan bağı olmadan da bu xəstəliklər iki daşıyıcı evlənərsə ortaya çıxa bilər. Ancaq daha əvvəl də qeyd olunduğu kimi, eyni tip xəstəlikli genlə qarşılaşma riski qohumluqda daha yüksək olacağından #qohumevliliyi planlaşdıran cütlüklərə genetik konsultasiya vacibdir.
Siyasətdə uğur - hədəfləri doğru müəyyən edəndə, dəyərlərə sadiq qalanda, sağlam komanda yarananda, inandırıcı və cəlbedici hekayə quranda qazanılır. Həyatda uğur qazanmaq isə təsadüfən də baş verir - məsələn, evliklə, kimlərləsə qohum olmaqla (bu, uğuru maddiyyatda görənlərə aiddir). 041b061a72